والدین همواره بهترین نیات را برای فرزندان خود دارند و می‌خواهند آن‌ها را در مسیر صحیح زندگی هدایت کنند. اما در برخی مواقع، تلاش زیاد برای هدایت فرزند، می‌تواند به شکل رفتارهای کنترل‌گرانه و سرکوب‌گر تبدیل شود. این نوع رفتار می‌تواند تأثیرات منفی بر روان کودک داشته باشد و حتی منجر به کاهش اعتماد به نفس و استقلال او شود. در این مقاله، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که والدین چگونه می‌توانند از کنترل‌گری خودداری کنند و محیطی سالم و حمایتی برای رشد و توسعه فرزند خود ایجاد نمایند.
- شناخت رفتارهای کنترل‌گرانه
برای اینکه بتوانید از رفتارهای کنترل‌گرانه جلوگیری کنید، ابتدا باید آن‌ها را بشناسید. برخی از رفتارهایی که ممکن است کنترل‌گرانه تلقی شوند عبارتند از:
- تصمیم‌گیری دائمی به جای فرزند: این شامل انتخاب‌هایی است که والدین به جای کودک می‌گیرند، حتی در موضوعات ساده‌ای مانند انتخاب لباس یا غذا.
- کاهش استقلال کودک: وقتی والدین از کودک می‌خواهند که فقط از دستورات آن‌ها پیروی کند و اجازه نمی‌دهند کودک به تنهایی تصمیم بگیرد.
- برخوردهای تحقیرآمیز یا تهدیدآمیز: اعمال فشار به کودک از طریق تهدیدات یا استفاده از جملات تحقیرآمیز به منظور کنترل رفتارهای او.
شناخت این رفتارها اولین قدم برای جلوگیری از آن‌ها است.
- تقویت استقلال کودک
یکی از راه‌های مؤثر برای جلوگیری از کنترل‌گری، تقویت استقلال کودک است. به کودک باید فرصت داده شود تا به تدریج مسئولیت‌های خود را بر عهده گیرد و تصمیمات خود را بگیرد. این امر به رشد شخصیت کودک کمک می‌کند و او را برای مواجهه با چالش‌های زندگی آماده می‌سازد.
1. اعتماد به تصمیمات کودک
والدین باید به کودک اعتماد کنند که قادر به تصمیم‌گیری‌های ساده است. از او بخواهید که درباره انتخاب‌های کوچک روزمره نظرات خود را بیان کند و در صورت امکان به او اجازه دهید تصمیم‌گیری کند.
- مثال: به جای اینکه همیشه کودک را مجبور کنید که برای خوردن چه چیزی انتخاب کند، از او بخواهید که دو یا سه گزینه به شما بدهد و از میان آن‌ها یکی را انتخاب کنید.
2. پذیرش اشتباهات
کودکان باید یاد بگیرند که اشتباه کردن بخشی از فرایند یادگیری است. والدین باید از کنترل‌گری جلوگیری کنند و به کودک اجازه دهند که با اشتباهات خود روبه‌رو شود و از آن‌ها درس بگیرد.
-
- مثال: اگر کودک در مدرسه نمره کمتری گرفته است، به جای سرزنش او، از او بخواهید که بگوید چگونه می‌تواند در درس بعدی بهتر عمل کند.
- گوش دادن به نیازها و احساسات کودک
یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای کاهش کنترل‌گری، توجه به نیازها و احساسات کودک است. والدین باید به حرف‌های فرزند خود گوش دهند و سعی کنند تا محیطی حمایتی و درک‌کننده ایجاد کنند.
1. حمایت عاطفی بدون قضاوت
برای اینکه کودک احساس کند به او توجه می‌شود، والدین باید هنگام صحبت با او بدون قضاوت و با دلسوزی رفتار کنند. کودک باید بداند که نظر او مهم است و والدین قصد دارند به احساسات او احترام بگذارند.
- مثال: وقتی کودک از مشکلی در مدرسه یا خانه شکایت می‌کند، باید به او فرصت بدهید که احساسات خود را بیان کند و سپس به آرامی او را راهنمایی کنید.
2. سؤال کردن به جای دستور دادن
والدین باید به جای دستور دادن، سؤال کنند و به کودک فرصت تفکر و تصمیم‌گیری بدهند. این روش نه تنها به استقلال کودک کمک می‌کند بلکه روابط والد و کودک را مستحکم‌تر می‌کند.
-
- مثال: به جای اینکه بگویید “این کار را باید انجام دهی”، بپرسید “آیا می‌خواهی این کار را انجام دهی؟” یا “چه راه‌حل‌هایی برای این مشکل داری؟”
- ترغیب به مسئولیت‌پذیری
والدین باید کودک را تشویق کنند که مسئولیت‌های خود را بر عهده بگیرد. این به معنی دادن وظایف مشخص به کودک است که به او احساس استقلال و توانمندی بدهد.
1. تخصیص کارهای ساده به کودک
کودکان باید از سنین پایین به انجام کارهای ساده و مسئولیت‌پذیری ترغیب شوند. این کارها می‌تواند شامل مرتب کردن اتاق، کمک به آماده کردن میز غذا و حتی مراقبت از حیوان خانگی باشد.
- مثال: از کودک بخواهید که اسباب‌بازی‌های خود را جمع‌آوری کند یا لباس‌های خود را بچیند. این کار باعث می‌شود که کودک احساس کند در خانه نقشی دارد و مسئولیت‌پذیر می‌شود.
2. تشویق به مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها
کودکان باید در موارد مختلف خانوادگی مشارکت کنند تا بدانند نظرات آن‌ها مهم است و باید در فرآیند تصمیم‌گیری‌های خانوادگی شرکت کنند.
-
- مثال: زمانی که خانواده در حال برنامه‌ریزی تعطیلات است، از کودک بپرسید که به کجا دوست دارد برود یا چه فعالیت‌هایی را بیشتر دوست دارد.
- حفظ مرزها بدون کنترل‌گری
والدین باید در عین حال که از روش‌های انعطاف‌پذیر و حمایتی استفاده می‌کنند، مرزهای واضح و قابل قبولی را برای کودک تعیین کنند. این مرزها باید به گونه‌ای باشند که کودک احساس امنیت کند اما آزادی عمل هم داشته باشد.
1. تعریف مرزهای منطقی
والدین باید مرزهایی را که برای کودک مناسب و منطقی هستند، به وضوح مشخص کنند. این مرزها می‌توانند در زمینه‌های مختلف مانند زمان خواب، زمان تماشای تلویزیون و یا حتی نحوه رفتار در جمع باشند.
- مثال: “تو می‌توانی تا ساعت 8 شب تلویزیون تماشا کنی، اما بعد از آن باید به خواب بروی.”
2. حمایت از انتخاب‌های کودک در محدوده مرزها
هنگامی که کودک در چارچوب مرزهای تعیین شده انتخاب می‌کند، والدین باید او را تشویق کنند و از انتخاب‌های او حمایت نمایند. این کار باعث افزایش اعتماد به نفس کودک می‌شود.
-
- مثال: اگر کودک در انتخاب لباس خود تصمیم می‌گیرد و با دقت لباس می‌پوشد، والدین باید از او تشکر کنند و بگویند که انتخاب خوبی داشته است.
- نتیجه‌گیری
والدین باید مراقب باشند که در تربیت فرزند خود از رفتارهای کنترل‌گرانه پرهیز کنند. برای این کار باید به استقلال کودک احترام گذاشت، به احساسات او توجه کرد و به او فرصت داده شد تا در فرآیندهای مختلف تصمیم‌گیری مشارکت کند. با ایجاد محیطی حمایتی و ترغیب به مسئولیت‌پذیری، والدین می‌توانند کودکانی خودباور، مستقل و سالم تربیت کنند.
